Powszechne pułapki myślenia. Generalizowanie.

Podczas nauki oraz prób konwersacji czy samej konwersacji może pojawić się w Twojej głowie wiele myśli (powszechne pułapki myślenia) i w konsekwencji emocji, które przeszkodzą Ci w rozmowie lub dalszym procesie korzystania z języka. Jeśli interesuje Cię ten temat, zajrzyj koniecznie w poprzedni artykuł, w którym mówiliśmy o katastrofizacji. Dzisiaj chcę przedstawić Ci kolejną powszechną pułapkę myślenia, jaką jest generalizowanie.

Powszechne pułapki myślenia – nadmierne uogólnianie

Gdybym miał wskazać najczęściej powtarzający się podczas pracy z kursantami i klientami sesji językowej błąd myślenia, wskazałbym generalizowanie. Nadmierne uogólnianie (zwane też nadmierną generalizacją) polega na dokonywaniu pośpiesznych uproszczeń bez wystarczających dowodów lub wyciąganiu bardzo daleko idących wniosków na podstawie pojedynczego wydarzenia, czyli bez posiadania wystarczających informacji na dany temat.

Gdy wydajesz ocenę na bazie jednostkowego przykładu i wyciągasz ogólne wnioski, które wychodzą poza szczegóły określonego wydarzenia, używasz słów: „zawsze”, „wszystko”, „każdy”, „nigdy”, „nikt”.

Poniżej znajdują się przekonania, które zaobserwowałem wśród osób uczących się języka obcego:

„Wszyscy mówią/rozmawiali dobrze po angielsku w tamtej firmie / na konferencji / na spotkaniu / w grupie”.

„Wszyscy ludzie za granicą świetnie rozmawiają po angielsku… tylko nie ja”.

„Każdy oprócz mnie w tych czasach zna język X”.

„Dziś każdy zna język angielski”.

„Każdy w tych czasach zna język angielski. Nawet małe dzieci w szkole”.

„Nigdy mi nie wychodzi”.

„Nigdy się nie nauczę”.

„Nie dogadałam się z obcokrajowcem w Anglii, więc nie umiem rozmawiać”.

„Uczyłam się 10 lat języka i już się (nigdy) nie nauczę”.

Generalizowanie sprawia, że tracimy obiektywizm i robimy z igły widły, co niesie za sobą różne konsekwencje:

1. Powoduje zniechęcenie i poczucie bezsilności.

Skoro coś się dzieje zawsze i ciągle albo nigdy się nie zdarzy, to jaką masz moc wpłynięcia na takie zdarzenie? Generalizacja odbiera motywację do nauki. Jeśli „nigdy” nie nauczysz się języka, to jaką będziesz miał motywację?

2. Utrudnia komunikację w kontaktach międzyludzkich.

„Znowu się nie nauczyłeś”

„Ciągle zapominasz tego słowa”

„Tyle czasu i pieniędzy, a ty ciągle nie umiesz mówić”

„Nigdy się nie nauczysz mówić”

„Nigdy nie miałeś zdolności językowych”

3. Podtrzymuje zły nastrój.

Jeśli operujemy takimi stwierdzeniami, to łatwiej przypomnimy sobie sytuacje w przeszłości, gdy nie udało się nam z kimś dogadać w języku obcym, niż te, kiedy się dogadaliśmy, co powoduje kiepski nastrój i spadek motywacji. Generalizacje mogą łatwo przeobrazić się w samospełniające się przepowiednie. Jeśli ktoś myśli, że nie nauczy się mówić w języku obcym, nie będzie wkładał wysiłku w zapisanie się na kurs językowy, tym samym potwierdzając swoje przekonanie.

Ania: Wszyscy ludzie za granicą rozmawiają świetnie po angielsku. Nie pojadę nigdzie.

Arek: Skąd wiesz, że wszyscy?

Ania: Jak byłam we Włoszech, to wszyscy mówili.

Arek: A może świetnie rozmawiali akurat ci, których spotkałaś? Ile osób spotkałaś?

Ania: Pięć.

Arek: Jaka jest populacja Włoch? Ile milionów?

Ania: Nie wiem, ale nie pamiętam, żeby ktoś tam nie rozmawiał. (Utrudnianie sobie przypomnienia).

Arek: A może spotkałaś akurat tych, którzy pracują w obsłudze i dlatego rozmawiają po angielsku? A „wszyscy” to cała populacja? Wiesz, że w języku angielskim rozmawia ok. 30% Włochów? (Szukamy wyjątków). Jeden z moich kursantów, który tam był, chciał zmienić pokój i pani w recepcji nie znała za dobrze angielskiego. Musiał przyjść ktoś inny z obsługi. (Kolejny wyjątek).

Oczywiście w tej sytuacji lepiej będzie, jeśli osoba sama dojdzie do jakichś wniosków i znajdzie odpowiednie przykłady, niż jeśli Ty je podsuniesz (bo może nie uwierzyć), ale powyższa historia ma jedynie zobrazować, o co w tym chodzi.

Warto też zrozumieć, że próbka nie świadczy o całości…

To, że jeden z elementów nie działa, nie znaczy, że cała rzecz nie działa. To, że popełniasz błędy gramatyczne, nie znaczy, że nie umiesz mówić. Po prostu popełniasz błędy gramatyczne. Jeśli popatrzysz na mówienie jako na całość, zobaczysz, że gramatyka to jedynie część tego, czy się z kimś dogadasz (jeżeli taki masz cel). Jeśli chcesz się z kimś dogadać, potrzebujesz słów, gramatyki, komunikacji niewerbalnej, zrozumienia tego, co ktoś mówi, poprawnej wymowy, dobrej pisowni (jeśli piszesz) itd.

Osoby, które mylą czasy, często wychodzą z założenia, że nie potrafią mówić. Co więcej: są osoby, które nie znają jednego czasu na pięć–sześć najczęściej używanych i twierdzą, że nie znają w ogóle języka. To tak, jakbyś orzekł, że Twój samochód nie jest samochodem, bo nie ma jednego koła.

Fakt, że:

– czasami zapomnisz słowa, nie oznacza, że nie umiesz rozmawiać

– mylisz czasy, nie znaczy, że ZAWSZE mówisz niepoprawnie gramatycznie

– ktoś ma krzywe ucho, nie znaczy, że jest brzydki, ponieważ na całą jego urodę składają się dziesiątki innych szczegółów

Przeanalizuj swoje sytuacje w kontekście języka i sprawdź, czy przypadkiem nie łapiesz się w tę pułapkę, że generalizujesz na podstawie jednej rzeczy. Choć bez generalizacji nie da się funkcjonować, to należy mieć do nich dystans możliwy do uzyskania pytaniem: „kto (co, gdzie, kiedy itp.) dokładnie?”.

Dzięki temu uwalniamy się od krzywdzących uogólnień. Zauważ, że nie w każdej sytuacji jest możliwe dokładne przewidzenie rezultatów. Pamiętaj, że mogą istnieć okoliczności, które nie występowały wcześniej, oraz że masz zdolność do zmiany i wszystko się zmienia.

Zamiast mówić: „Zawsze popełniam błędy”, powiedz: „W ostatniej rozmowie popełniłem osiem błędów”.

Powszechne pułapki myślenia. Rozwiązanie

Osoby, które mają tendencję do generalizowania, potrzebują niewiele dowodów, by stworzyć przesąd, przekonanie na dany temat.

Aby zacząć pracować nad tym nawykiem myślowym, musisz nauczyć się szukać wyjątków od własnych reguł.

Twój zniekształcony sposób myślenia może Ci nawet utrudnić przypomnienie sobie innych sytuacji, za to chętnie podchwytujesz nowe fakty zdające się potwierdzić Twoje negatywne przekonania na temat własny oraz innych osób.

Generalizacje mogą łatwo przeobrazić się w samospełniające się przepowiednie. Jeśli ktoś myśli, że nie nauczy się mówić, nie będzie wkładał wysiłku w zapisanie się na kurs językowy, tym samym potwierdzając swoje przekonanie. Pisałem o tym wcześniej.

Powszechne pułapki myślenia. Ćwiczenie 1

Zacznij zwracać uwagę u siebie i innych na nadmierne uogólnianie, szczególnie na słowa-klucze („zawsze”, „wszyscy”, „ciągle”, „nigdy”, „wszędzie”, „cały czas”). Gdy pojawią się zgeneralizowane komunikaty, zadaj poniższe pytania:

1. Kiedy ostatnio było inaczej?

2. Naprawdę zawsze? A kiedy nie?

3. W każdym momencie i każdej minucie?

4. Co masz dokładnie na myśli?

Wpisz tutaj jakiś komunikat swój, Twojego kursanta albo kogokolwiek w Twoim otoczeniu i przejdź przez powyższe pytania, zapisując odpowiedzi obok. (Pamiętaj, że samo czytanie albo robienie w myślach niewiele pomoże – zapisz to na kartce).

Powszechne pułapki myślenia. Ćwiczenie 2

Znajdź dowody przeciwne do zniekształconej myśli, które wskazują, że jest inaczej.

Trzymam za Ciebie kciuki! 🙂 A już w następnym artykule będziemy mówić o tym jak łatwo i prosto czytać ludziom w myślach – zajrzyj koniecznie.